Ένα από τα συμπεράσματα που πολύ συχνά προκύπτει μέσα από τη θεραπευτική διαδικασία, είναι πως τίποτα δεν είναι «τυχαίο». Οτιδήποτε νιώθουμε, σκεφτόμαστε, μας συμβαίνει (εσωτερικά), ο τρόπος με τον οποίο αντιδρούμε, συμπεριφερόμαστε, ανταποκρινόμαστε ή και όχι, αντανακλά ένα μέρος του μηχανισμού, τον οποίο οι άνθρωποι έχουμε «οργανώσει», μέσα από τα πρωταρχικά ερεθίσματα του παρελθόντος και κυρίως μέσα στο πλαίσιο της οικογένειας.
Σε πολλές περιπτώσεις, αυτό που ονομάζουμε «δυσλειτουργική συμπεριφορά» συχνά διαπιστώνουμε πως αποτελούσε μια (κατά μια έννοια) λειτουργική —αν και δυσπροσαρμοστική— προσπάθεια του ατόμου να προσαρμοστεί σε απαιτητικά ή τραυματικά περιβάλλοντα του παρελθόντος. Με άλλα λόγια, μια παγιωμένη συμπεριφορά που στο σήμερα δημιουργεί δυσκολίες στο άτομο, συνήθως, έχει τις ρίζες της στο παρελθόν, όπου όχι απλώς υπήρχε, αλλά δημιουργήθηκε (συνήθως υποσυνείδητα) έτσι ώστε να εξυπηρετήσει κάποιο σκοπό για το ίδιο το άτομο ή/και το σύστημα μέσα στο οποίο αναδύθηκε και συνέχισε να υπάρχει.
Συμπεριφορές όπως η αποφυγή, η υπερεπαγρύπνηση ή ακόμη και συμπτώματα όπως οι ιδεοψυχαναγκαστικές ρουτίνες, συχνά διαπιστώνουμε πως δημιουργήθηκαν ως μηχανισμοί που είχαν ή συνεχίζουν να έχουν προσαρμοστική αξία για τον άνθρωπο ή το σύστημα μέσα στο οποίο μεγάλωσε. Δημιουργήθηκαν γιατί έπρεπε να εξυπηρετήσουν κάποιο σκοπό: να προστατέψουν, για να κάνουν το άτομο να νιώσει ασφάλεια, για να τραβήξουν την προσοχή, για να αποπροσανατολίσουν το σύστημα από μια τραυματική συνειδητοποίηση, να ενισχύσουν την ομοιόσταση του συστήματος κα.
Φανταστείτε για παράδειγμα ένα παιδί που αναπτύσσει έντονη αγοραφοβία (δυσλειτουργική συμπεριφορά στην ενήλικη ζωή):
Στο παρελθόν, οι γονείς του είχαν μια πολύ κακή συζυγική σχέση με έντονες συγκρούσεις και προβλήματα που τους έφεραν πολύ κοντά στο διαζύγιο. Η έντονη αγχώδης συμπεριφορά του παιδιού, ανάγκασε τους γονείς να στρέψουν την προσοχή τους στο πρόβλημα του, αποπροσανατολίζοντας τους από το πρόβλημα της μεταξύ τους σχέσης. Έτσι το «σύμπτωμα» προστάτεψε την οικογενειακή δομή από τη διάλυση, εκπληρώνοντας τον κρίσιμο ρόλο διατήρησης της ομοιόστασης.
Στο παρόν, το άτομο συνεχίσει ασυνείδητα αυτό το μοτίβο. Η αγοραφοβία, δεν είναι πλέον χρήσιμη, αλλά ένα παγιωμένο πλέον δυσλειτουργικό μοτίβο, που κάποτε ήταν βαθιά προσαρμοστικό στο οικογενειακό σύστημα.
Γι’ αυτό και η ψυχοθεραπεία, δεν αποσκοπεί απλώς στη μείωση ή στην εξάλειψη των συμπτωμάτων ή των δυσλειτουργικών συμπεριφορών, αλλά στην κατανόηση της λειτουργίας τους και στην ενίσχυση περισσότερο λειτουργικών συμπεριφορών, που εξυπηρετούν το άτομο.
Διότι, για να αφήσει κάποιος μια δυσπροσαρμοστική στρατηγική, πρέπει όχι απλώς να την εγκαταλείψει, αλλά να μπορέσει να την αντικαταστήσει με μια πιο βοηθητική, για το εδώ και τώρα της ζωή του.
