Καθώς οι πανελλαδικές εξετάσεις πλησιάζουν και όσο οδεύουμε προς τον Ιούνιο που σηματοδοτεί την έναρξη τους, βλέπουμε τους υποψήφιους να επιδίδονται σε έναν μαραθώνιο διαγωνισμάτων, διαβάσματος και επαναλήψεων με στόχο το πολυπόθητο εισιτήριο στην τριτοβάθμια εκπαίδευση.
Ο συγκεκριμένος δρόμος δεν είναι στρωμένος με ροδοπέταλα, κάτι που όλοι οι υποψήφιοι έχουν ήδη από νωρίς αντιληφθεί. Πολλοί μάλιστα, ακόμη και χρόνια μετά, θυμούνται την δική τους εμπειρία ως υποψήφιοι και το πόσο φορτισμένη με άγχος και ανησυχία ήταν η συγκεκριμένη περίοδος.
Το άγχος και η ανησυχία είναι κάτι που βιώνουν όλοι όσοι ετοιμάζονται να λάβουν μέρος σε κάποια εξεταστική διαδικασία, και εν μέρει υποδηλώνει τη σημαντικότητα της διαδικασίας για τον υποψήφιο. Από την άλλη όμως, βλέπουμε ότι ένας μεγάλος αριθμός εφήβων διακατέχεται από μια ανησυχία διαφορετική, μια ανησυχία που τους «παραλύει».
Σε πολλές περιπτώσεις, το άγχος των μαθητών τους διακατέχει σε τέτοιο βαθμό, που στην ιδέα και μόνο της εξέτασης παραλύουν, το μυαλό τους αδειάζει, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να ανταποκριθούν στην γραπτή δοκιμασία, ενώ σε άλλες, έχουν παρατεταμένους πονοκεφάλους, στομαχόπονους και η σκέψη της αποτυχίας τους δημιουργεί συναισθήματα απελπισίας και αβοηθησίας.
Ο φόβος της αποτυχίας είναι κάτι με το οποίο παλεύουμε όλοι μας. Αποτελεί μια μάχη η οποία ξεκινάει σε μικρή σχετικά ηλικία και διαρκεί ενδεχομένως για μια ζωή. Δεν είναι σαν τις άλλες φοβίες που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι γιατί ο πυρήνας του συγκεκριμένου φόβου εμπεριέχει σύνθετες έννοιες όπως τον προσωπικό ορισμό της επιτυχίας και της αποτυχίας αλλά και την αέναη ανάγκη του ανθρώπου για αγάπη, αποδοχή και επιδοκιμασία.
Πως όμως «προγραμματίζεται» ένας έφηβος να φοβάται τόσο την αποτυχία; Ο φόβος της αποτυχίας μπορεί να καλλιεργηθεί:
- Όταν κανείς μεγαλώνει με εξαιρετικά επικριτικούς γονείς,
- Όταν διακατέχεται από μια τάση εμμονικής τελειομανίας,
- Από την τάση να υπερεκτιμά κανείς τις αποτυχίες και να τονίζει την προσωπική του ευθύνη γι’ αυτές,
- Από τραυματικά γεγονότα αποτυχίας του παρελθόντος που βιώθηκαν έντονα,
- Από μη υγιής σχέσεις με επικριτικούς – τοξικούς ανθρώπους στο κοντινό περιβάλλον.
Είναι η αποτυχία τόσο τρομακτική; Οι μαθητές μέσα από το παρόν εκπαιδευτικό σύστημα έχουν μάθει να λαμβάνουν και να αναζητούν επιβεβαίωση από γονείς και εκπαιδευτικούς μέσα από τους βαθμούς και την επίδοση. Μαθαίνουν πως οι γύρω τους είναι ευτυχισμένοι όταν είναι καλοί στο σχολείο, ενώ αρχίζουν να ανησυχούν ότι θα χάσουν την εύνοια τους αν δεν τα καταφέρουν καλά.
Οι περισσότεροι άνθρωποι φοβούνται την αποτυχία για συγκεκριμένους λόγους. Κάποιοι από αυτούς είναι ότι:
- Θα τους φέρει αντιμέτωπους με αισθήματα ντροπής και αμηχανίας,
- Θα τους αναγκάσει να επαναπροσδιορίσουν την εικόνα που έχουν οι ίδιοι για τον εαυτό τους,
- Θα τους οδηγήσει σε ένα αβέβαιο μέλλον,
- Θα διαταράξει τις σχέσεις με τους σημαντικούς ανθρώπους της ζωής τους,
- Οι σημαντικοί τους άνθρωποι θα χάσουν το ενδιαφέρον τους για τους ίδιους.
Το παραπάνω μοτίβο αναζήτησης της εύνοιας των σημαντικών άλλων μέσα από την επίδοση, πολλές φορές οδηγεί τους εφήβους στο να μην τους ενδιαφέρει το πραγματικό νόημα της εκπαίδευσης, αλλά να προσπαθούν να είναι καλοί μαθητές για να μην χάσουν το προνόμιο της επιδοκιμασίας των σημαντικών ανθρώπων του περιβάλλοντος τους (γονείς καθηγητές κλπ) για τα επιτεύγματα τους.
Μάλιστα, πολλές φορές συναντάμε μαθητές «unhappy achievers» οι οποίοι δεν είναι καν σε θέση να χαρούν οι ίδιοι τις επιτυχίες τους. Και αυτό καθώς οι ίδιοι, μαθαίνουν από μικρά παιδιά να αναζητούν τα απαραίτητα δομικά στοιχεία για να χτίσουν την αυτοεκτίμηση τους έξω από τον εαυτό τους, με αποτέλεσμα ακόμη και αν πετυχαίνουν πολλά πράγματα και είναι φαινομενικά «επιτυχημένοι» να αισθάνονται κενοί, καθώς τα επιτεύγματα τους δεν ανταποκρίνονται σε αυτό που είναι σημαντικό για τους ίδιους.
Το σημείο που αρχίζει το πραγματικό πρόβλημα, είναι όταν ο μαθητής συγχωνεύει πλήρως το ρόλο του μαθητή με την εικόνα του εαυτού του και συγχέει την προσωπική του αυταξία με την επίδοση του. Η προσωπική αξία ενός ανθρώπου δεν εξαρτάται από τους βαθμούς, την επίδοση ή τις επιτυχίες του. Όλα αυτά αποτελούν απλά ένα μέρος της προσωπικής του ιστορίας: κάποιες έννοιες που ένας ψυχικά ανθεκτικός χαρακτήρας θα ενσωματώσει στην ιστορία του, δίχως εκείνες να κατακερματίσουν προσωπική του αυταξία, την αυτοεκτίμηση και εν τέλει την προσωπικότητα του.
Και ποιος ο τρόπος να απελευθερώσουμε έναν μαθητή από το φόβο της αποτυχίας; Το σημαντικότερο δίδαγμα που έχουμε να δώσουμε στους εφήβους είναι πως η ταυτότητα τους καθορίζεται από το ποιοι είναι και όχι από τι βαθμό θα γράψουν ή αν θα περάσουν στην τριτοβάθμια εκπαίδευση μέσω των πανελλαδικών εξετάσεων. Είναι εξαιρετικά σημαντικό να δημιουργήσουν τον δικό τους ορισμό της επιτυχίας και να καταλάβουν ότι και η αποτυχία αποτελεί μέρος της. Εξάλλου, το πραγματικό κίνητρο της μάθησης ξεκινάει όταν κανείς βιώσει την περιπέτεια ανακάλυψης της γνώσης κι αυτό αποτελεί ευθύνη όλων μας να το μεταδώσουμε.
