1. Προοίμιο
Οι ψυχολόγοι αναπτύσσουν ένα έγκυρο και αξιόπιστο σύνολο γνώσεων βασισμένων στην έρευνα και εφαρμόζουν τις γνώσεις αυτές στις ψυχολογικές διεργασίες και την ανθρώπινη συμπεριφορά μέσα σε διάφορα πλαίσια. Για το σκοπό αυτό, επιτελούν πολλούς ρόλους σε διαφόρους τομείς, όπως στην έρευνα, την εκπαίδευση, την αξιολόγηση, τη θεραπεία, τη γνωμάτευση, καθώς και στην πραγματογνωμοσύνη, για να αναφέρουμε μόνο μερικούς από τους τομείς αυτούς.
Προσπαθούν, επίσης, να βοηθούν το ευρύ κοινό να αναπτύσσει, κατόπιν πληροφόρησης, κρίσεις και επιλογές σχετικά με την ανθρώπινη συμπεριφορά και να βελτιώνουν την κατάσταση τόσο των ατόμων όσο και της κοινωνίας.
Η EFPPA (Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Συλλόγων Επαγγελματιών Ψυχολόγων) οφείλει να εξασφαλίζει ότι οι κώδικες ηθικής των συλλόγων-μελών της θα συμφωνούν με τις ακόλουθες θεμελιώδεις αρχές, οι οποίες σκοπό έχουν να προσφέρουν γενικές θεωρήσεις και κατευθύνσεις για την κάλυψη όλων των περιπτώσεων που μπορεί να συναντήσουν οι επαγγελματίες ψυχολόγοι.
2. Αρχές Ηθικής
2.1 Σεβασμός των Δικαιωμάτων και της Αξιοπρέπειας του Ατόμου
Οι ψυχολόγοι αποδίδουν τον ανάλογο σεβασμό και προάγουν την ανάπτυξη των θεμελιωδών δικαιωμάτων, της αξιοπρέπειας και αξίας όλων των ανθρώπων. Επίσης, σέβονται τα δικαιώματα των ατόμων, όπως το απόρρητο της προσωπικής ζωής, τον αυτοκαθορισμό και την αυτονομία, λαμβάνοντας υπ’ όψιν τις λοιπές επαγγελματικές υποχρεώσεις των ψυχολόγων και το νόμο.
2.2 Υπευθυνότητα
Οι ψυχολόγοι γνωρίζουν τις επαγγελματικές και επιστημονικές ευθύνες απέναντι στους πελάτες τους, την κοινότητα και την κοινωνία, μέσα στην οποία ζουν και εργάζονται. Οι ψυχολόγοι αποφεύγουν να προξενήσουν βλάβη, είναι υπεύθυνοι για τις πράξεις τους και βεβαιώνονται, στο μέτρο του δυνατού, ότι δεν γίνεται κακή χρήση των υπηρεσιών τους.
2.3 Επάρκεια
Οι ψυχολόγοι προσπαθούν να εξασφαλίσουν και να διατηρήσουν υψηλά κριτήρια επάρκειας στην εργασία τους. Αναγνωρίζουν τα όρια των ιδιαίτερων ικανοτήτων τους και τους περιορισμούς της ειδικότητας τους. Παρέχουν μόνο τις υπηρεσίες εκείνες και χρησιμοποιούν μόνο τις τεχνικές εκείνες, για τις οποίες διαθέτουν τα απαραίτητα προσόντα, λόγω των σπουδών, της εκπαίδευσης ή της εμπειρίας τους.
2.4 Ακεραιότητα
Οι ψυχολόγοι προάγουν την ακεραιότητα του χαρακτήρα στην επιστήμη, τη διδασκαλία και την άσκηση της ψυχολογίας. Στις δραστηριότητές τους αυτές, οι Ψυχολόγοι είναι έντιμοι, δίκαιοι και σέβονται τους άλλους. Προσπαθούν να αποσαφηνίσουν στα ενδιαφερόμενα μέρη το ρόλο που οι ίδιοι διαδραματίζουν και λειτουργούν καταλλήλως, σύμφωνα με τους ρόλους αυτούς.
3. Περιεχόμενο Κωδίκων Ηθικής των Συλλόγων Μελών
Η EFPPA παρέχει τις ακόλουθες οδηγίες για το περιεχόμενο των Κωδίκων Ηθικής των Συλλόγων μελών της. Ο Κώδικας Ηθικής ενός Συλλόγου θα πρέπει να καλύπτει όλες τις πλευρές της επαγγελματικής συμπεριφοράς των μελών του.
Οι Κώδικες Ηθικής των Συλλόγων μελών θα πρέπει να βασίζονται – και σίγουρα να μην αντιβαίνουν – στις Αρχές Ηθικής που καθορίστηκαν ανωτέρω.
Στον ακόλουθο Μετα-Κώδικα ο όρος “πελάτης” αναφέρεται σε κάθε άτομο ή άτομα σε αλληλεξάρτηση, ή σε οργανισμούς, με τους οποίους οι ψυχολόγοι έχουν επαγγελματική σχέση, συμπεριλαμβανομένων και των έμμεσων σχέσεων.
Οι Κώδικες Ηθικής των επαγγελματιών ψυχολόγων πρέπει να λαμβάνουν υπ’ όψιν τα ακόλουθα:
- Η επαγγελματική συμπεριφορά των ψυχολόγων πρέπει να εξετάζεται μέσα στο πλαίσιο ενός επαγγελματικού ρόλου, που χαρακτηρίζεται από την επαγγελματική σχέση.
- Η φύση των επαγγελματικών σχέσεων των ψυχολόγων – εκτός των σχέσεων με τους συναδέλφους – εμπεριέχει την ανισότητα γνώσεων και ισχύος.
- Όσο μεγαλύτερη είναι η ανισότητα μέσα στην επαγγελματική σχέση και όσο μεγαλύτερη είναι η εξάρτηση των πελατών, τόσο βαρύτερη είναι η ευθύνη του επαγγελματία ψυχολόγου.
- Οι υπευθυνότητες των ψυχολόγων πρέπει να εξετάζονται μέσα στα πλαίσια του σταδίου εξέλιξης της επαγγελματικής σχέσης.
3.1 Σεβασμός για τα Δικαιώματα και την Αξιοπρέπεια του Ατόμου
3.1.1 Γενικός Σεβασμός
α) Επίγνωση και σεβασμός για τις γνώσεις, τη διορατικότητα, την εμπειρία και τους τομείς εμπειρογνωμοσύνης των πελατών, σχετικών τρίτων μερών, συναδέλφων, σπουδαστών και του κοινού.
β) Επίγνωση των διαφορετικών ρόλων, των ατομικών και πολιτιστικών χαρακτηριστικών, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων που οφείλονται σε αναπηρία, φύλο, σεξουαλικό προσανατολισμό, φυλή, εθνότητα, εθνική καταγωγή, ηλικία, θρησκεία, γλώσσα και κοινωνικο-οικονομική κατάσταση.
γ) Αποφυγή μεθόδων που είναι απόρροια μεροληπτικής προδιάθεσης και προκατάληψης, οι οποίες μπορεί να οδηγήσουν σε άδικες διακρίσεις.
3.1.2 Απόρρητο και Εχεμύθεια
α) Η αναζήτηση και κοινοποίηση πληροφοριών περιορίζεται μόνο σε αυτές που χρειάζονται για επαγγελματικούς σκοπούς.
β) Επαρκής αποθήκευση και χειρισμός πληροφοριών και αρχείων, οποιασδήποτε μορφής, με σκοπό την εξασφάλιση του απορρήτου, καθώς και λογική λήψη προληπτικών μέτρων, ώστε να παραμένουν ανώνυμα τα στοιχεία όταν χρειάζεται, και περιορισμός της πρόσβασης σε αναφορές και αρχεία για τα άτομα εκείνα που έχουν νόμιμη ανάγκη /νομιμοποιούνται να τα γνωρίζουν.
γ) Υποχρέωση να λαμβάνουν γνώση οι πελάτες, και όσοι άλλοι έχουν κάποια επαγγελματική σχέση, των νομίμων περιορισμών για τη διατήρηση του απορρήτου.
δ) Υποχρέωση των ψυχολόγων να επιζητούν τη διατήρηση του απορρήτου, όταν επιδιώκονται αποκαλύψεις από το νομικό σύστημα.
ε) Αναγνώριση της σύγκρουσης που μπορεί να προκύψει ανάμεσα στο απόρρητο και την προστασία ενός πελάτη ή άλλων σημαντικών τρίτων μερών.
στ) Δικαίωμα των πελατών να έχουν πρόσβαση σε αρχεία και αναφορές / εκθέσεις, που τους αφορούν και τα οποία παρέχουν επαρκείς και κατανοητές πληροφορίες και εξυπηρετούν το συμφέρον τους.
ζ) Τήρηση αρχείων και σύνταξη εκθέσεων έτσι ώστε να καθίσταται δυνατή η πρόσβαση του πελάτη σ’ αυτά, χωρίς να διακινδυνεύεται η εμπιστευτικότητα των πληροφοριών που αφορούν άλλους/τρίτους.
3.1.3 Συγκατάθεση κατόπιν ενημέρωσης και Ελευθερία Συγκατάθεσης
α) Διασάφηση και συνεχής συζήτηση των επαγγελματικών ενεργειών, μεθόδων και πιθανών συνεπειών των πράξεων του ψυχολόγου, έτσι ώστε να εξασφαλίζεται ότι ο πελάτης θα δώσει τη συγκατάθεσή του πριν και κατά τη διάρκεια της ψυχολογικής παρέμβασης.
β) Διασάφηση προς τους πελάτες των διαδικασιών τήρησης αρχείων και σύνταξης εκθέσεων και αναφορών.
γ) Αναγνώριση ότι μπορεί να υπάρχουν περισσότεροι του ενός πελάτες, οι οποίοι μπορεί να είναι πρώτης και δεύτερης τάξεως πελάτες που έχουν διαφορετικές επαγγελματικές σχέσεις με τον ψυχολόγο, ο οποίος, ως εκ τούτου, έχει μία σειρά ευθυνών.
3.1.4 Αυτοκαθορισμός
α) Μεγιστοποίηση της αυτονομίας και του αυτοκαθορισμού του πελάτη, που συμπεριλαμβάνει και το γενικό του δικαίωμα να αρχίζει και να διακόπτει την επαγγελματική σχέση με τον ψυχολόγο.
β) Καθορισμός των ορίων του αυτοκαθορισμού λαμβάνοντας υπ’ όψιν παράγοντες όπως το αναπτυξιακό / εξελικτικό στάδιο του πελάτη, η ψυχική υγεία και οι περιορισμοί που ορίζονται από τις νόμιμες διαδικασίες.
3.2 Υπευθυνότητα
3.2.1 Γενική Υπευθυνότητα
Για την ποιότητα και τις συνέπειες των επαγγελματικών δραστηριοτήτων των ψυχολόγων.
3.2.2 Προαγωγή Υψηλών Κριτηρίων
Προαγωγή και διατήρηση υψηλών κριτηρίων επιστημονικής και επαγγελματικής δράσης και απαίτηση από τους ψυχολόγους να οργανώνουν τις δραστηριότητές τους σύμφωνα με τον Κώδικα Ηθικής.
3.2.3 Αποφυγή Βλάβης
Αποφυγή της κακής χρήσης των ψυχολογικών γνώσεων και πρακτικών, και ελαχιστοποίηση της βλάβης που είναι προβλέψιμη αλλά αναπόφευκτη.
3.2.4 Συνέχεια της Φροντίδας
α) Ευθύνη για την αναγκαία συνέχιση της επαγγελματικής φροντίδας των πελατών, η οποία περιλαμβάνει συνεργασία με άλλους επαγγελματίες και κατάλληλη/ανάλογη δραστηριοποίηση σε περίπτωση που ένας ψυχολόγος χρειαστεί να αναστείλει ή να διακόψει / παύσει την ενασχόλησή του.
β) Ευθύνη έναντι του πελάτη, που συνεχίζεται και μετά την επίσημη λήξη της επαγγελματικής σχέσης, σε περίπτωση νέας επαφής με θέματα που απορρέουν εκ της αρχικής επαγγελματικής σχέσης.
3.2.5 Εκτεταμένη Ευθύνη
Ανάληψη της γενικής ευθύνης για επιστημονικές και επαγγελματικές δραστηριότητες, συμπεριλαμβανομένων και των κριτηρίων ηθικής για τους εργαζομένους, βοηθούς, εποπτευόμενους και σπουδαστές.
3.2.6 Επίλυση Διλημμάτων
Αναγνώριση ότι παρουσιάζονται ηθικά διλήμματα και ότι είναι ευθύνη του ψυχολόγου να αποσαφηνίσει τέτοια διλήμματα και να συμβουλευτεί συναδέλφους και/ή τον εθνικό Σύλλογο, καθώς και να πληροφορήσει άλλους που σχετίζονται με το θέμα για τις απαιτήσεις του Κώδικα Ηθικής.
3.3 Ικανότητα / Επάρκεια
3.3.1 Γνώσεις Ηθικής
Υποχρέωση να διαθέτουν καλή γνώση της ηθικής, συμπεριλαμβανομένου και του Κώδικα Ηθικής, και να εντάσσουν τα ζητήματα ηθικής στην επαγγελματική πρακτική.
3.3.2 Όρια Ικανοτήτων
Υποχρέωση να ασκούν το επάγγελμα εντός των ορίων των αρμοδιοτήτων που προκύπτουν από τις σπουδές και την εμπειρία τους.
3.3.3 Όρια Μεθόδων
α) Υποχρέωση να έχουν επίγνωση των ορίων για τις διαδικασίες των ειδικών έργων, και των ορίων για τα συμπεράσματα που μπορούν να συναχθούν σε διάφορες περιστάσεις και για διαφορετικούς σκοπούς.
β) Υποχρέωση να έχουν επίγνωση και να δρουν μέσα στα πλαίσια της κριτικής ανάπτυξης, από την ψυχολογική κοινότητα, των θεωριών και μεθόδων.
3.3.4 Συνέχιση της Ανάπτυξης
Υποχρέωση να συνεχίζουν την επαγγελματική ανάπτυξη.
3.3.5 Ανικανότητα
Υποχρέωση να μην ασκούν το επάγγελμα, όταν έχει επηρεαστεί αρνητικά (προσωρινά ή μόνιμα) η ικανότητα και η κρίση τους.
3.4 Ακεραιότητα
3.4.1 Αναγνώριση των Επαγγελματικών Περιορισμών
Υποχρέωση να είναι σκεπτικοί και ανοιχτοί στο θέμα των προσωπικών και επαγγελματικών περιορισμών, και μία σύσταση για την επιδίωξη επαγγελματικής συμβουλής και υποστήριξης όταν βρεθούν κάτω από δύσκολες συνθήκες.
3.4.2 Εντιμότητα και Ακρίβεια
α) Ακρίβεια κατά την παρουσίαση των σχετικών προσόντων, σπουδών, εμπειρίας, ικανοτήτων και συνεργασιών.
β) Ακρίβεια κατά την παρουσίαση πληροφοριών και ευθύνη να αναγνωρίζουν και να μην αποκρύπτουν εναλλακτικές υποθέσεις, στοιχεία, ή ερμηνείες.
γ) Εντιμότητα και ακρίβεια αναφορικά με τις οικονομικές προεκτάσεις της επαγγελματικής σχέσης.
δ) Αναγνώριση της ανάγκης για ακρίβεια και των περιορισμών των συμπερασμάτων και κρίσεων, που εκφράζονται στις επαγγελματικές εκθέσεις και κρίσεις.
3.4.3 Ευθύτητα και Ειλικρίνεια
α) Γενική υποχρέωση να παρέχουν πληροφορίες και να αποφεύγουν την παραπλάνηση / εξαπάτηση κατά την ερευνητική και επαγγελματική πρακτική.
β) Υποχρέωση να μην αποκρύπτουν πληροφορίες ή να μην εμπλέκονται σε ευκαιριακή παραπλάνηση, αν υπάρχουν εναλλακτικές μέθοδοι. Σε περίπτωση που έχει εκδηλωθεί εξαπάτηση, είναι υποχρεωμένοι να ενημερώσουν και να αποκαταστήσουν την αλήθεια.
3.4.4 Σύγκρουση Συμφερόντων και Εκμετάλλευση
α) Επίγνωση των πιθανών προβλημάτων που μπορεί να προκύψουν από τις διπλές σχέσεις και υποχρέωση αποφυγής τέτοιων σχέσεων, οι οποίες μειώνουν την απαραίτητη επαγγελματική απόσταση ή μπορεί να οδηγήσουν σε σύγκρουση συμφερόντων, ή εκμετάλλευση του πελάτη.
β) Υποχρέωση να μην εκμεταλλεύονται μία επαγγελματική σχέση για την προώθηση προσωπικών ή ιδεολογικών συμφερόντων.
γ) Επίγνωση ότι η σύγκρουση συμφερόντων και η ανισότητα δύναμης σε μία σχέση μπορεί να υφίσταται ακόμα και μετά τον επίσημο τερματισμό της σχέσης, και ότι μπορεί να εξακολουθούν να ισχύουν οι επαγγελματικές ευθύνες.
3.4.5 Πράξεις Συναδέλφων
Υποχρέωση να κάνουν λογική κριτική των επαγγελματικών πράξεων των συναδέλφων, και να αναλαμβάνουν να ενημερώνουν τους συναδέλφους και, αν χρειαστεί, τις σχετικές επαγγελματικές ενώσεις, αν τίθεται ζήτημα αντιδεοντολογικών πράξεων.
